अरण्यऋषी मारुती चिट्टमपल्ली सर यांना पद्मश्री पुरस्कार मिळाल्याबद्दल हार्दिक शुभेच्छा!
निसर्ग, वन्यजीव आणि साहित्य क्षेत्रातील त्यांच्या अमूल्य योगदानाची दखल घेऊन त्यांना हा सन्मान मिळाला आहे.
प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण
१२ नोव्हेंबर १९३२ रोजी सोलापूर येथे एका गिरणी कामगाराच्या कुटुंबात जन्मलेले मारुती चिट्टमपल्ली हे मराठी साहित्यातील नावाजलेले लेखक, आंतरराष्ट्रीय कीर्तीचे पक्षिशास्त्रज्ञ, आणि वन्यजीव अभ्यासक आहेत. त्यांचे पूर्ण नाव श्री. मारुती भुजंगराव चिट्टमपल्ली. वनशास्त्र आणि लेखन यासाठी समर्पित जीवन व्यतीत करणारे चिट्टमपल्ली, महाराष्ट्राच्या साहित्य आणि पर्यावरण क्षेत्राला एक अनमोल देणगी ठरले आहेत.
त्यांच्या वडिलांना वाचनाची गोडी होती आणि शिक्षणाचे महत्त्व ते जाणून होते. त्यांनी आपल्या मुलांनी केवळ गिरणीचे काम करू नये, तर शिक्षण घ्यावे अशी इच्छा बाळगली. चिट्टमपल्ली यांची आई, सुगंधाबाई ( म्हणजे अम्मा), शांत, सहनशील, आणि कथाकथनाची अनोखी प्रतिभा असलेली होती. रानवाटा आणि निसर्गाचा ओढा तिच्या पावलांमध्ये होता.
त्यांच्या घराण्यातील परंपरेने झाडे लावण्याची, निसर्गाचे जतन करण्याची संस्कृती त्यांच्यात खोलवर रुजली. त्यांच्या अरण्यविद्येच्या प्राथमिक गुरुंबद्दल बोलायचे झाले तर अम्मा, माळकरी आत्या, आणि लिंबामामा यांनी त्यांच्या आयुष्यावर मोठा प्रभाव टाकला. त्यांच्या बालपणीच्या या संस्कारांनी चितमपल्ली यांना निसर्ग आणि पर्यावरण यांच्याशी जोडून ठेवले.
सोलापुरातील टी. एम. पोरे स्कूल आणि नॉर्थकोट टेक्निकल हायस्कूलमध्ये शालेय शिक्षण घेतल्यानंतर, मारुती चिट्टमपल्ली यांनी दयानंद महाविद्यालयातून उच्च माध्यमिक शिक्षण पूर्ण केले. त्यानंतर त्यांनी व्यावसायिक शिक्षणासाठी कोईमतूरच्या स्टेट फॉरेस्ट कॉलेजमध्ये प्रवेश घेतला आणि बंगळुरू, दिल्ली, कान्हा राष्ट्रीय उद्यान (मध्य प्रदेश), तसेच डेहराडूनमधील वन व वन्यजीव संस्थांमध्ये विविध प्रशिक्षण कार्यक्रम पूर्ण केले.
सांस्कृतिक व भाषिक क्षेत्रातही रस असलेल्या चिट्टमपल्ली यांनी नांदेड येथील संस्कृत पाठशाळेत तसेच पुणे आणि पनवेलमधील संस्कृत पंडितांकडे संस्कृत भाषेचा अभ्यास केला. त्याशिवाय, त्यांनी जर्मन व रशियन भाषाही आत्मसात केल्या.
वनसेवेत प्रवेश केल्यानंतर त्यांनी महाराष्ट्र शासनाच्या वनविभागात तब्बल तीन दशके काम केले. ढेबेवाडीपासून ते मेळघाट व्याघ्र प्रकल्पाच्या उपसंचालकपदापर्यंत त्यांनी जबाबदारी सांभाळली.
१९९० साली सेवानिवृत्त होईपर्यंत, त्यांनी कर्नाळा पक्षी अभयारण्य, नवेगाव राष्ट्रीय उद्यान, नागझिरा अभयारण्य, आणि मेळघाट व्याघ्र प्रकल्पाच्या विकासासाठी महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.
१८ भाषा ज्ञात असलेल्या वनमहर्षी मारुती चिट्टमपल्लीनी आपल्या २१ ग्रंथांद्वारे निसर्ग आणि वन्यजीवांचा अनुभव शब्दबद्ध केला. ललित गद्य, कथा, कोशवाङ्मय, आत्मचरित्र अशा विविध साहित्य प्रकारांत त्यांनी लेखन केले. पक्षी जाय दिगंतरा, जंगलाचं देणं, रानवाटा, पक्षिकोश यांसारख्या अनेक महत्त्वपूर्ण ग्रंथांचे लेखन करून निसर्ग आणि वन्यजीवाच्या गूढतेला लोकांसमोर आणले.
मारुती चिट्टमपल्ली हे निसर्ग लेखनातील एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण नाव आहेत. वन्यजीवशास्त्र आणि पक्षीशास्त्र यांत त्यांनी अनोखे संशोधन केले आहे. त्यांच्या लेखनाचे वैशिष्ट्य म्हणजे शास्त्रीय ज्ञान आणि ललितपणाचा मिलाफ. अरण्यविद्या, वन्यजीव, पक्ष्यांचे जीवन, आणि आदिवासी संस्कृतीवर आधारित त्यांनी अत्यंत सूक्ष्म निरीक्षण केले आहे. त्यांचे लेखन जिवंत आणि चित्रमय असून, ते वाचनाऱ्याला निसर्गाच्या गहिरे आणि अप्रकाशित पैलूंमध्ये घेऊन जाते.
चौदा भाषांमध्ये पक्ष्यांची नावे, वन्यजीवांच्या जीवनाचे वर्णन, तसेच अरण्यांतील रहस्ये त्यांच्या लेखनातून उलगडली आहेत. “पक्षिकोश” हा त्यांचा महत्वाचा ग्रंथ, ज्यात पक्ष्यांची माहिती १८ भाषांमध्ये दिली आहे. त्यांच्या लेखनाने मराठी भाषेला नवा दृष्टिकोन दिला आहे.
चिट्टमपल्ली यांना अनेक सन्मान आणि पुरस्कार मिळाले आहेत, जसे की महाराष्ट्र राज्य पुरस्कार, विंदा करंदीकर जीवनगौरव पुरस्कार, आणि अन्य. त्यांची उपस्थिति साहित्य संमेलनांमध्ये अध्यक्ष म्हणून सन्मानित झाली आहे. त्यांच्या लेखनाने निसर्गाच्या विविध पैलूंवर नवा प्रकाश टाकला आहे, आणि ते आजही मराठी साहित्याच्या विश्वात एक महत्त्वपूर्ण स्थान घेऊन आहेत.
आपल्या अद्वितीय कार्यासाठी आणि निसर्ग प्रेमाच्या अनमोल योगदानासाठी, ‘पद्मश्री’ पुरस्काराने सन्मानित होणाऱ्या मारुती चिट्टमपल्ली सरांना हार्दिक अभिनंदन! आपल्या वाचनाच्या आणि लेखनाच्या माध्यमातून आपण निसर्गाच्या गहिरे पैलूंना उलगडले आणि जगाला एक नवीन दृष्टिकोन दिला. आपल्या वन्यजीव शास्त्रातील कार्यामुळे आणि निसर्गविषयक लेखनामुळे आपली ओळख मराठी साहित्यामध्ये अनमोल बनली आहे.
तुम्ही केलेले कार्य सर्वांना प्रेरणादायक आहे आणि त्यासाठी तुम्हाला ह्या सन्मानासाठीच मिळालेल्या ‘पद्मश्री’ पुरस्काराबद्दल पुनः अभिनंदन.
“तुमच्या लेखणीने निसर्गाच्या गूढतेला शब्दांचे रूप दिले आहे, हेच तुमचं खरे कर्तव्य, तुमचं खरे यश आहे!”
