सोलापूरचे सुप्रसिद्ध साहित्यिक आणि अरण्य ऋषी या नावाने प्रसिद्ध झालेले मारुती चितमपल्ली यांचे बुधवारी सायंकाळी निधन झाले. ते 93 वर्षांचे होते. गेल्याच महिन्यात राष्ट्रपती द्रोपती मुर्मु यांच्या हस्ते पद्मश्री अवॉर्ड देऊन सन्मानित करण्यात आले होते. निधनाचे वृत्त कळताच अक्कलकोट रोडवरील त्यांच्या निवासस्थानी साहित्यिकांनी आणि मित्रपरिवाराने मोठी गर्दी केली आहे.

मारुती चित्तमपल्ली: अरण्यऋषी
मारुती चित्तमपल्ली (जन्म: ५ नोव्हेंबर १९३२, सोलापूर, महाराष्ट्र) हे एक अत्यंत आदराचे स्थान असलेले भारतीय निसर्गवादी, वन्यजीव संरक्षक आणि प्रख्यात मराठी लेखक आहेत. त्यांना त्यांच्या कार्यामुळे आणि जंगलावरील अगाध प्रेमामुळे “अरण्यऋषी” म्हणून ओळखले जाते.
जीवन आणि कार्य
- शिक्षण आणि वनसेवा: चित्तमपल्ली यांनी कोईम्बतूर येथील स्टेट फॉरेस्ट सर्व्हिस कॉलेजमधून शिक्षण घेतले. त्यानंतर त्यांनी महाराष्ट्र सरकारच्या वन विभागात ३६ वर्षांहून अधिक काळ सेवा केली.
- कार्यक्षेत्र: त्यांनी कर्नाळा पक्षी अभयारण्य, नवेगाव राष्ट्रीय उद्यान, नागझिरा वन्यजीव अभयारण्य आणि मेळघाट व्याघ्र प्रकल्प यांसारख्या विविध जंगलांमध्ये आणि राष्ट्रीय उद्यानांमध्ये काम केले.
- वन्यजीव संरक्षण: वन्यजीव संरक्षणात त्यांचे मोठे योगदान आहे. नागझिरा आणि मेळघाट येथे विस्थापित वन्यजीवांसाठी अनाथाश्रम उभारण्यास त्यांनी मदत केली.
- भाषा ज्ञान: त्यांना १८ भाषांचे ज्ञान आहे, ज्यात संस्कृत, जर्मन आणि रशियन भाषांचा समावेश आहे.
साहित्यिक योगदान
मारुती चित्तमपल्ली यांचे साहित्य मुख्यतः मराठी भाषेत असून ते वन्यजीव, निसर्ग आणि आदिवासी जीवनावर केंद्रित आहे. त्यांच्या अनुभवांमधून आणि सखोल अभ्यासातून त्यांनी मराठी साहित्यात एक अद्वितीय स्थान निर्माण केले आहे. त्यांची लेखनशैली ओजस्वी आणि माहितीपूर्ण आहे, जी वैज्ञानिक ज्ञानाला सर्जनशील कथेशी जोडते. - मुख्य विषय: त्यांच्या लेखनात वन्यजीवांचे वर्तन, वनस्पती, पक्षी आणि जंगलांशी संबंधित रहस्ये यांचा समावेश आहे. त्यांनी त्यांचे अनुभव वाचकांसमोर जिवंतपणे मांडले आहेत.
- मराठी भाषेचे संवर्धन: पक्षीविज्ञान आणि वन्यजीवनाशी संबंधित अनेक नवीन शब्द आणि संज्ञा त्यांनी मराठी भाषेत आणल्या आहेत. अनेक पक्षिशास्त्रीय संकल्पनांना त्यांनी मराठीत नावे दिली आहेत.
- आत्मकथा: त्यांची “चकवा चांदणं” ही आत्मकथा खूप प्रसिद्ध आहे.
- काही प्रमुख साहित्यकृती:
- निलवंती
- जंगलाचं देणं
- घरट्या पलिकडे
- रातवा
- रानवाटा
- प्राणीकोश
- पक्षीकोश
- सुवर्ण गरुड
- निसर्गवाचन
- शब्दांचे धन
- मृगपक्षीशास्त्र
- केशराचा पाऊस
- आनंददायी बगळे
पुरस्कार आणि सन्मान - पद्मश्री: जानेवारी २०२५ मध्ये, त्यांना भारताचा चौथा सर्वोच्च नागरिक पुरस्कार पद्मश्री प्रदान करण्यात आला.
- विंदा करंदीकर जीवनगौरव पुरस्कार: २०१७ मध्ये, त्यांना महाराष्ट्र सरकारद्वारे विंदा करंदीकर स्मृती जीवनगौरव पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.
- मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष: २००६ मध्ये सोलापूर येथे झालेल्या मराठी साहित्य संमेलनाचे त्यांनी अध्यक्षपद भूषवले होते.
मारुती चित्तमपल्ली यांनी आपल्या लेखनातून महाराष्ट्रातील जंगलांना एक ज्ञानवर्धक वर्ग आणि कविता बनवले आहे. त्यांचे कार्य निसर्गाबद्दलचे त्यांचे अथांग प्रेम आणि त्याच्या संरक्षणाची त्यांची वचनबद्धता दर्शवते.